เยื่อบุช่องท้องอักเสบ Peritonitis อาการปวดท้อง มีไข้ อาเจียน กระหายน้ำ เบื่ออาหาร ปัสสาวะสีเข้ม ไม่ถ่ายอุจาระ หัวใจเต้นเร็ว การรักษาช่องท้องอักเสบทำอย่างไร
ภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ ภาษาอังกฤษ เรียก peritonisis คือ การอักเสบของเยื่อบุช่องท้อง ซึ่งเป็นเนื้อเยื่อบางๆที่ปกคลุมผนังช่องท้องด้านในและคลุมอวัยวะในช่องท้องทั้งหมด สำหรับสาเหตุของการอักเสบของเยื่อบุช่องท้องมักเกิดจากการติดเชื้อโรคจากการฉีกขาดของเนื้อเย่ือในช่องท้อง
ปัจจัยที่มีผลทำให้เกิดเยื่อบุช่องท้องอักเสบ คือ ภาวะการเกิดโรคที่ส่งผลต่อช่องท้อง เช่น โรคตับแข็ง โรคท้องมาน ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง โรคในช่องเชิงกราน ไส้ติ่งอักเสบ แผลในกระเพาะอาหาร ลำไส้บิด ลำไส้ขาดเลือด ตับอ่อนอักเสบ ลำไส้อักเสบ อุบัติเหตุ การล้างไตผ่านทางหน้าท้อง
สาเหตุของการเกิดภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ
สำหรับสาเหตุของการเกิดจากการเกิดภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ คือ การมีน้ำในช่องท้อง การล้างไตทางหน้าท้อง กระเพาะอาหารอักเสบ ไส้ติ่งแตก ช่องเชิงกรานอักเสบ หรือ การเกิดอุบัติเหตุกระทบกระเทือนต่อช่องท้อง โดยสาเหตุของการอักเสบของเยื่อบุช่องท้อง สามารถแบ่งได้ 2 สาเหตุ คือ ภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบจากการติดเชื้อ และ ภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบจากการไม่ติดเชื้อ โดยรายละเอียดดังนี้
สาเหตุการอักเสบช่องท้องที่เกิดจากการติดเชื้อ
- การที่อวัยวะภายในช่องท้องอักเสบติดเชื้อ โดยหากอวัยวะที่ถูกหุ้มด้วยเยื่อบุช่องท้องเกิดการอักเสบติดเชื้อ ก็จะทำให้เยื่อบุช่องท้องบริเวณใกล้เคียงเกิดการอักเสบไปด้วย ซึ่งก็จะเป็นการอักเสบเฉพาะที่ ตัวอย่างที่พบบ่อยที่สุดคือ การเกิดไส้ติ่งอักเสบ ซึ่งหากปล่อยทิ้งไว้ไม่ได้รับการผ่าตัด ไส้ติ่งก็จะแตกและทำให้เกิดการอัก เสบของเยื่อบุช่องท้องทั่วช่องท้องได้ หรือการอักเสบของลำไส้ส่วนที่พองเป็นกระเปาะชนิดเป็นมาแต่กำเนิด เรียกว่า Meckel’s diverticulitis ก็เป็นสาเหตุที่พบบ่อยเช่นกัน (แต่โรคMeckel’s นี้เป็นโรคพบได้น้อย)
- การติดเชื้อที่เกิดจากการทะลุของช่องทางเดินอาหาร โดยช่องทาง เดินอาหารทุกตำแหน่งสามารถเกิดการทะลุได้ ซึ่งจะทำให้แบคทีเรียที่อาศัยอยู่เป็นปกติในช่องทางเดินอาหารเหล่านั้น (แบคทีเรียประจำถิ่น หรือ Normal flora) ออกมาอยู่ในช่องท้อง และแบคทีเรียเหล่านั้นก็ทำให้เกิดการอักเสบของเยื่อบุช่องท้องขึ้น
- การติดเชื้อที่เกิดจากเยื่อบุช่องท้องฉีกขาด โดยที่ทางเดินอาหารไม่ ได้ฉีกขาด เช่น การถูกแทงด้วยมีดและของแหลมคมต่างๆ ทะลุผ่านหน้าท้อง เชื้อโรคจากสิ่งของภายนอกนั้นๆ และจากผิวหนังจะผ่านเข้าสู่ช่องท้อง และทำให้เยื่อบุช่องท้องเกิดการอักเสบขึ้นมา ทั้งนี้การผ่าตัดหน้าท้องที่ไม่สะอาด ก็อาจนำเชื้อโรคเข้าสู่ช่องท้องได้เช่นกัน
- การติดเชื้อที่เกิดจากการมีน้ำในช่องท้อง เรียกว่า Spontaneous bacterial peritonitis หรือเรียกว่า Primary peritonitis โดยส่วนใหญ่จะพบในคนที่เป็นโรคตับแข็ง ซึ่งจะทำให้มีน้ำในช่องท้อง โดยช่องทางที่เชื้อแบคทีเรียเข้ามาและทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบนั้นไม่ชัดเจน สันนิษฐานว่าอาจเป็นเพราะตับที่เป็นโรคนี้ สูญเสียหน้าที่การกรองเชื้อโรคในเลือดจากหลอดเลือดที่เดินทางมาจากลำไส้เพื่อเข้าสู่ตับ ร่วม กับน้ำในช่องท้องที่มีอยู่ในผู้ป่วยเหล่านี้ เป็นแหล่งอาหารที่ดีสำหรับการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย แต่การมีน้ำในช่องท้องจากสาเหตุอื่นๆ เช่น โรคหัวใจวาย หรือโรคไตชนิดที่เรียกว่า Nephrotic syndrome ก็สามารถทำให้เกิดเยื่อบุช่องท้องอักเสบได้เช่น กัน เชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของ Spontaneous bacterial peritonitis มักจะเกิดจากเชื้อเพียงชนิดเดียวเป็นหลัก ซึ่งแตกต่างจากเยื่อบุช่องท้องอักเสบจากการทะลุของช่อง ทางเดินอาหารที่จะเกิดจากเชื้อแบคทีเรียหลายๆชนิดร่วมกัน
- การติดเชื้อที่เกิดจากการฟอกไตด้วยวิธีผ่านทางช่องท้อง โดยผู้ป่วยโรคไตวายที่ต้องฟอกเลือดผ่านการเจาะสายเข้าช่องท้อง เชื้อโรคจากผิวหนังอาจเข้าช่องท้องผ่านมากับสายท่อที่ใช้เจาะ หรือเชื้อโรคอาจปนเปื้อนมากับน้ำยาที่ใช้ในการฟอกไตก็ได้
- การติดเชื้อที่เกิดจากร่างกายมีการติดเชื้อบางอย่างที่ทำให้เกิดการอักเสบในหลายๆอวัยวะ เช่น เชื้อที่ทำให้เกิดวัณโรค สามารถทำให้เกิดการอักเสบได้เกือบทุกอวัยวะ รวมทั้งเยื่อบุช่องท้องด้วย
สาเหตุของการอักเสบที่เกิดจากการไม่ติดเชื้อ
- เลือด อาจมาจากการเกิดอุบัติเหตุกระแทกช่องท้องรุนแรงที่ทำให้ตับ หรือม้ามแตก เลือดจึงไหลเข้าช่องท้อง และทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบได้ หรืออาจเกิดจากมีช็อกโกแลตซีสต์ (Chocolate cyst) ของรังไข่ (เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่) หรือเป็นโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ในช่องท้องน้อย เมื่อเกิดการแตกของซีสต์ หรือเยื่อบุ จะทำให้เลือดออกมาอยู่ในช่องท้องน้อยและเกิดการอักเสบตามมาได้
- น้ำย่อยที่เป็นกรดจากกระเพาะอาหาร ดังที่ได้กล่าวแล้วในข้างต้น หากกระเพาะอาหารเกิดการทะลุในช่วงที่มีปริมาณน้ำย่อยมาก ความเป็นกรดของน้ำย่อยจะทำลายเชื้อแบคทีเรียในกระเพาะอาหารได้ แต่ความเป็นกรดของน้ำย่อยเองจะทำให้เกิดการอักเสบของเยื่อบุได้
- น้ำย่อยจากตับอ่อน ในกรณีตับอ่อนเกิดการอักเสบ หรือเกิดอุบัติเหตุกระแทกช่องท้องที่รุนแรงจนตับอ่อนแตก น้ำย่อยก็จะไหลเข้าสู่ช่องท้องและทำให้เยื่อบุช่องท้องอัก เสบได้
- น้ำดี โดยถุงน้ำดีอาจเกิดแตกทะลุจาก มีนิ่วในถุงน้ำดี จากโรคถุงน้ำดีอักเสบ หรือจากโรคมะเร็งถุงน้ำดี โดยปกติน้ำดีจะไม่มีแบคทีเรีย แต่องค์ประกอบของน้ำดีสามารถทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบได้
- ปัสสาวะ โดยการเกิดอุบัติเหตุกระแทกบริเวณท้องน้อยที่รุนแรงจนทำให้กระเพาะปัสสาวะฉีกขาด น้ำปัสสาวะจึงไหลเข้าสู่ท้องน้อย และทำให้เกิดการอักเสบของเยื่อบุท้องน้อยได้
อาการของผู้ป่วยโรคเยื่อบุช่องท้องอักเสบ
สำหรับอาการของผู้ป่วยภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบ จะแสดงอาการปวดท้อง ท้องอืด มีไข้สูง หนาวสั่น คลื่นไส้ อาเจียน หิวน้ำ เบื่ออาหาร ปัสสาวะได้น้อย ปัสสาวะสีเข้ม ไม่ถ่ายอุจาระ ไม่ผายลม หัวใจเต้นเร็ว ซึ่งอาการต่างๆของภาวะเยื่อบุช่องท้องอักเสบต้องระวังภาวะการเกิดโรคแทรกซ้อน เช่น ภาวะโลหิตเป็นพิษ และ ภาวะการเกิดพังพืดในช่องท้อง ซึ่งอาจทำให้ลำไส้อุดตันจนเกิดภาวะหายใจล้มเหลวได้
การตรวจวินิจฉัยโรคเยื่อบุช่องท้องอักเสบ สามารถทำได้โดยการเจาะเลือดเพื่อดูความสมบูรณ์ของเลือดและตรวจการทำงานของไต รวมถึงการทำอัลตราซาวน์ตรวจดูภายในช่องท้อง
การรักษาโรคช่องท้องอักเสบ
สำหรับแนวทางการรักษาอาการเยื่อบุช่องท้องอักสบ สามารถรักษาโดยการให้ยาปฏิชีวนะในการฆ่าเชื้อโรค ซึ่งต้องตรวจหาเชื้อโรคก่อนว่าเกิดจากเชื้อโรคอะไร และต้องงดการดื่มน้ำ งดอาหาร และประคับประครองตามอาการต่างๆ เช่น ให้ยาลดไข้ ยาแก้คลื่นไส้อาเจียน การให้สารอาหารทางน้ำและเกลือแร่
การป้องกันการเกิดโรคเยื่อบุช่องท้องอักเสบ
สำหรับแนวทางการป้องกันการเกิดโรค สามารถทำได้ด้วยการหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เยื่อบุช่องท้องอักเสบ โดยแนวทางการป้องกันโรค มีดังนี้
- พักผ่อนให้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย โดยรับประทานอาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ วิตามินบี และแคลเซี่ยม โปรตีนที่มาจากถั่ว เช่น ผัก ผลไม้ ถั่ว ธัญพืช ผักใบเขียว เต้าหู้ ปลา
- หลีกเลี่ยงการกินเนื้อแดง
- หลีกเลี่ยงการกินอาหารสำเร็จรูป เช่น ขนมปัง และน้ำตาล
- งดชา กาแฟและสุรา
- ดื่มน้ำให้เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย
- ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
- หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่สามารถเกิดอุบัติเหตุที่กระแทอกย่างรุนแรง
