สมองอักเสบ การอักเสบของสมองเกิดจากการติดเชื้อโรค อาการของโรค มีไข้ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย เมื่อยล้า ปวดกล้ามเนื้อ การรักษาสมองอักเสบทำอย่างไร
โรคสมองอักเสบ ภาษาอังกฤษ เรียก Encephalitis เป็น ภาวะการอักเสบของเนื้อสมอง ซึ่งสามารถเกิดขึ้นได้ที่สมองทั้งส่วนหรือบางส่วน เกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ เช่น ติดเชื้อไวรัส พวก เริม คางทูม หัดเยอรมัน ไข้สุกใส เป็นต้น นอกจากนั้น การติดเชื้อโรคต่างๆ เช่น เชื้อรา เชื้อแบคทีเรีย ก็สามารถเป็นสาเหตุของการเกิดโรคได้
สาเหตุของโรคสมองอักเสบ
หากจะแยกสาเหตุของการเกิดโรคสมองอักเสบ สามารถแยกตามสาเหตุของการเกิดภาวะสมองอักเสบได้จากหลายสาเหตุ คือ การติดเชื้อไวรัส รายละเอียดมีดังนี้
- ไวรัส เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยที่สุด มีไวรัสอยู่หลายชนิดที่ก่อให้เกิดโรคสมองอักเสบได้ แต่ที่พบบ่อยสุด คือ กลุ่มของไวรัสที่อาศัยแมลงเป็นพาหะโรค นำโรคมาสู่คนซึ่งเรียกว่า อาร์โบไวรัส(Arboviruses) ซึ่งมีอยู่หลายชนิด ในแต่ละประเทศ แต่ละทวีปจะพบชนิดของไวรัสในกลุ่มนี้ที่เป็นสาเหตุของโรคไม่เหมือนกัน และมักเกิดการระบาดเป็นช่วงๆ เช่น ในประเทศสหรัฐอเมริกา ไวรัสที่เป็นสาเหตุส่วนใหญ่ ชื่อ St. Louis encephalitis virus, California encephalitis virus และ West Nile encephalitis virus (โรคติดเชื้อไวรัสเวสต์ไนล์) สำหรับประเทศไทย รวมทั้งประเทศเพื่อนบ้านใกล้เคียง ประเทศญี่ปุ่น เกาหลี จีน อินเดีย ไวรัสที่เป็นสาเหตุหลัก ชื่อ Japanese encephalitis virus(ซึ่งอยู่ในตระกูลเดียวกับไวรัสที่ทำให้เกิดไข้เลือด ออก) ไวรัสชนิดนี้อาศัยยุงรำคาญ(บางคน เรียกว่า ยุงบ้าน เป็นยุงตัวเล็กๆ สีดำ หรือ น้ำตาลเข็ม ไม่มีลวดลายบนตัว หรือ บนปีก เพาะพันธุ์ในแหล่งน้ำเน่าเสียซึ่งมักอยู่ใกล้ๆบ้าน หากินทั้งกลางวันและกลางคืน แต่มักพบเห็นเวลาหัวค่ำ จึงพบได้ทั่วไปตามบ้านพักอาศัย โดยเฉพาะในแหล่งชุมชน) เป็นตัวนำโรคมาสู่คน และสัตว์ที่เป็นแหล่งรังโรคของไวรัสชนิดนี้ที่สำคัญ คือหมู นอกจากนี้ได้แก่ นก ม้า วัว ควาย แพะ แกะ โดยที่สัตว์เหล่านี้จะไม่มีอาการปรากฏให้เห็น ยกเว้นม้าที่อาจมีอาการได้ไวรัสในกลุ่มอื่นที่ทำให้เกิดโรคสมองอักเสบชนิดที่พบเห็นได้เหมือน กันทั่วโลก แต่พบได้น้อย เช่น ไวรัสเริม(โรคเริม) ไวรัสที่ทำให้เกิดโรคคางทูม ไวรัสที่ทำให้เกิดโรคหัด ไวรัสที่ทำให้เกิดโรคอีสุกอีใส ไวรัสที่ทำให้เกิดโรคหัดเยอรมัน ไวรัสที่ทำให้เกิดโรคพิษสุนัขบ้า ไวรัส HIVที่ทำให้เกิดโรคเอดส์ ไวรัสชื่อย่อว่า อีบีวี( EBV) และไวรัสชื่อย่อว่า ซีเอ็มวี(CMV)
- แบคทีเรีย พบเป็นสาเหตุได้น้อยกว่าไวรัสมาก โดยส่วนใหญ่การติดเชื้อแบคทีเรียจะทำให้เกิดสมองอักเสบแบบ สมองใหญ่อักเสบ และกลายเป็นฝีในสมอง ส่วนน้อยจะทำให้เกิดสมองอักเสบแบบทั่วไปที่ไม่กลายเป็นฝี ซึ่งอาการของสมองใหญ่อักเสบ จะแตกต่างกับอาการของสมองอักเสบทั่วไป จึงจะไม่ขอกล่าวถึงโรคสมองใหญ่อักเสบอีกต่อไป
- โปรโตซัว ( Protozoa ) พบเป็นสาเหตุได้น้อยเช่นกัน ได้แก่ โปรโตซัวที่ทำให้เกิดโรคมาลาเรีย โปรโตซัวชื่อ Acanthamoeba spp. ที่ทำให้เกิดกระจกตาอักเสบในคนที่ใส่คอนแทคเลนส์ โปรโตซัวชื่อ Naegleria fowleri ที่พบอยู่ในแหล่งน้ำจืดและจะติดมาจากการว่ายน้ำ โปรโตซัวชื่อ Toxo plasma gondii ที่ทำให้เกิดโรคในหลายอวัยวะ และทำให้ทารกที่เกิดจากมารดาที่ติดเชื้อพิการได้
- เชื้อรา พบเป็นสาเหตุได้น้อยมาก เชื้อส่วนใหญ่จะทำให้เกิดโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ และเป็นฝีในสมองมากกว่าเกิดโรคสมองอักเสบ
- สาเหตุอื่นๆ ที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อ เช่น โรคที่เกิดจากระบบภูมิ คุ้มกันต้านทานโรคทำงานผิดปกติ ชื่อโรค Acute disseminated encephalitis หรือ จากการแพร่กระจายของโรคมะเร็งสู่สมอง และสู่เยื่อหุ้มสมอง เป็นต้น
ส่วนใหญ่ของโรคพบว่า เกิดจากเชื้อไวรัส ซึ่งเกิดจากการติดต่อมาจาก การกัด ต่อยของสัตว์ เช่น ยุง ไร สุนัข ค้างคาว เป็นต้น เราสามารถแบ่งประเภทของ การติดเชื้อ ได้ 2 ประเภท คือ การติดเชื้อ ครั้งแรก และ การติดเชื้อ จากการมีเชื้อโรคอยู่ในร่างกายอยู่แล้ว รายละเอียด ดังนี้
- การติดเชื้อครั้งแรก ( Primary encephalitis ) เป็นลักษณะของ การติดเชื้อจากการโดนสัตว์กัด ซึ่ง เชื้อโรค สามารถทำให้เกิด การติดเชื้อ ทำให้ สมองอักเสบ ได้
- การติดเชื้อ จากการมี เชื้อโรคอยู่ในร่างกาย อยู่แล้ว ( Secondary encephalitis ) ลักษณะ เช่น การติดเชื้อโรค และเป็นระยะไม่แสดงอาการ เช่น เชื้อเริม เป็นต้น
นอกจาก เชื้อโรคต่างๆ ที่เข้าสู่ร่างกายทำให้เกิด โรคสมองอักเสบ ยังมีปัจจัยอื่น เช่น อายุ ภูมิคุ้มกัน การระบาดของโรค เป็นต้น
อาการของโรคสมองอักเสบ
โดยมากผู้ป่วยจะอาจไม่แสดงอาการ แต่เมื่อ โรคสมองอักเสบ แสดงอาการ ผู้ป่วยจะเริ่มมีไข้ อ่อนเพลีย เจ็บคอ คอแข็ง อาเจียน ปวดหัว กระสับกระส่าย ซึมเศร้า โดยทั่วๆไป การติดเชื้อไวรัส จะเริ่มด้วยอาการที่ไม่จำเพาะ ได้แก่ มีไข้ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย เมื่อยล้า ปวดกล้ามเนื้อ หลังจากนั้นจึง จะมีอาการที่จำเพาะกับแต่ละเชื้อไป เช่น โรคอีสุกอีใส ก็จะมีผื่นที่เป็นตุ่มน้ำใส เป็นต้น ยกเว้นแต่เชื้อไวรัสกลุ่มที่อาศัยแมลงเป็นพาหะนำโรค จะไม่มีอาการจำ เพาะตามมา โดยเมื่อเชื้อเข้าไปทำให้เกิดสมองอักเสบแล้ว ก็จะเกิดอาการของสมองอักเสบขึ้นเพียงอย่างเดียว สำหรับเชื้อแบคทีเรียที่ทำให้เกิดโรคสมองอัก เสบ หรือเชื้ออื่นๆ อาการสมองอักเสบที่เกิดขึ้นจะเหมือนกัน
เราสามารถตรวจ โรคสมองอักเสบ ได้โดย การเจาะไขสันหลัง ตรวจคลื่นสมอง ตรวจรังสีสมอง และ การตรวจเยื่อสมอง
โรคแทรกซ้อนที่เกิดกับโรคสมองอักเสบ
สำหรับอาการแทรกซ้อนนั้นมีหลายโรค เช่น หายใจวาย ความจำเสื่อม โรคพาร์กินสัน ไม่สามารถควบคุมกล้ามเนื้อ หูหนวกหรือตาบอด เป็นต้น โรคสมองอักเสบ หากเกิดขึ้นอย่างไม่รุนแรง สามารถหายได้เอง โดยการพักผ่อนให้พอเพียง ดื่มน้ำมากๆ กินยาแก้ปวด กินยาแก้สมองบวม กินยากันชัก
การป้องกันโรคการเกิดโรคสมองอักเสบ
สามารถทำได้โดย การฉีดยาป้องกันโรค อีสุกอีใส คางทูม หัดเยอรมัน และ วัคซีนป้องกันไข้สมองอักเสบ นอกจากนั้น ป้องกัน โดยการระวังปัจจัยอื่นๆที่จะทำให้เกิดโรค เช่น อย่าให้ยุงกัด และระวังสัตว์อื่นๆ กัด เป็นต้น เราสามารถแบ่งเป็นข้อๆ ได้ดังนี้
- สำหรับโรคสมองอักเสบที่เกิดจากไวรัสกลุ่มที่อาศัยแมลงเป็นพาหะ ในประเทศไทย มีวัคซีนสำหรับป้องกันเชื้อไวรัส เจอี โดยแนะนำให้เริ่มฉีดวัคซีนเมื่ออายุได้ 1 ปีครึ่ง ซึ่งถ้าใช้วัคซีนชนิดเชื้อตาย ให้ฉีดทั้งหมด 3 เข็ม แต่ถ้าเป็นวัคซีนชนิดเชื้อเป็น ให้ฉีด 2 เข็ม เชื้อไวรัส เจอี อาศัยยุงรำคาญเป็นพาหะ และหมูเป็นแหล่งรังโรค แต่การป้องกันโดยการควบคุมจำนวนยุงซึ่งอาศัยอยู่ในนาข้าว และควบคุมการเลี้ยงหมูเป็นไปได้ยาก เพราะประเทศไทยเป็นประเทศกสิกรรม
- สำหรับประเทศอื่นๆ ก็จะมีวัคซีนป้องกันไวรัสกลุ่มที่อาศัยแมลงเป็นพาหะตัวอื่นๆ ที่เป็นปัญหาสำคัญกับประเทศนั้นๆ
- โรคหัด โรคหัดเยอรมัน โรคคางทูม โรคอีสุกอีใส และโรคพิษสุนัขบ้า มีวัคซีนสำหรับฉีดป้องกัน
สำหรับเชื้อโรคเริม เชื้อไวรัสชนิดอื่นๆ เชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา เชื้อโปรโตซัว ยังไม่มีวัคซีนป้องกัน
สมุนไพรที่บำรุงสมอง
สามารถ ช่วยบรรเทา และ ลดการเกิด โรคต่างๆ เกี่ยวกับระบบสมอง ได้ เราจึงขอแนะนำสมุนไพร สรรพคุณบำรุงระบบสมอง มีดังนี้
 ตรีผลา |
 กาแฟ |
 ย่านาง |
 ชุมเห็ดเทศ |
 จำปูน |
 รากสามสิบ |
โรคสมองอักเสบ คือ การอักเสบของเนื้อสมอง เกิดขึ้นที่สมองทั้งหมดหรือบางส่วน สาเหตุของสมองอักเสบ เกิดจากการติดเชื้อโรค เป็นอาการแทรกซ้อนของโรคต่างๆ เช่น เริม คางทูม หัดเยอรมัน ไข้สุกใส เป็นต้น อาการของสมองอักเสบ คือ มีไข้ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน อ่อนเพลีย เมื่อยล้า ปวดกล้ามเนื้อ การรักษาโรคสมองอักเสบทำอย่างไร
